Ouderen op een hindernisbaan: vallen kun je leren

„Bam! Bam!” In de gymzaal van basisschool De Brink in Leusden klinkt het alsof een klas een bal tegen een dikke gymmat aanschiet. Maar binnen zijn er geen kinderen. Wel acht ouderen, die zich stuk voor stuk voorzichtig op de mat laten vallen en daarbij hard op de mat slaan. „Bam!”

Terwijl buiten de kinderen van school worden opgehaald door hun ouders, geven twee fysiotherapeuten van WIJKfysio binnen een cursus ‘valpreventie’. De deelnemers moeten eerst een hindernisbaan afleggen, en dan leren vallen en opstaan.

Het CBS meldde dat er steeds meer mensen overlijden als gevolg van een valpartij. De afgelopen vijf jaar is het aantal mensen dat door een val om het leven kwam met 60% toegenomen. Veel van de slachtoffers zijn op leeftijd: vorig jaar overleden ruim 3.600 mensen ouder dan 65. Uit cijfers van expertisecentrum VeiligheidNL blijkt dat er gemiddeld elke vijf à zes minuten een oudere op de spoedeisende hulp belandt als gevolg van een val. Iets minder dan de helft van hen moet opgenomen worden in het ziekenhuis.

Een belangrijke verklaring voor het stijgende sterftecijfer is de vergrijzing. Dat, en het feit dat „de risico’s om te vallen steeds groter worden”, zijn de belangrijkste reden voor de stijging, zegt Saskia Kloet, programmamanager Ouderen van VeiligheidNL. Volgens het CBS speelt ook nog mee dat ouderen steeds langer zelfstandig thuis blijven wonen. Met de ‘verhoogde risico’s’ doelt Kloet op een inactiever bestaan – we zitten te veel – en het feit dat we op steeds jongere leeftijd met medicatie beginnen. „We weten steeds meer over chronische ziekten en aandoeningen”, zegt ze. „Maar het nadeel is dat we daardoor steeds vroeger met medicatie beginnen. Sommige medicijnen maken je minder scherp en verhogen de kans dat je valt.”

De oplossing: blijven bewegen. Maar dat is niet voor iedere oudere even makkelijk gezegd als gedaan. Daarom zijn er verschillende ‘valpreventie’-cursussen ontwikkeld, waarvan er vier (zie kader) door het overheidsinstituut Centrum Gezond Leven (CGL) zijn erkend als effectief in het voorkomen van vallen. Bij de een leer je in groepsverband vallen, een andere verbetert je evenwicht en spierkracht en nog een ander spitst zich toe zich op individuele valangst. „Juist als je bang bent om te vallen, val je eerder omdat je niet meer normaal beweegt”, verklaart Kloet.

„Die is gemeen”, klinkt het in de gymzaal in Leusden als de fysio’s een dik kleed over een paar houten balkjes heen leggen. Antje Smit (86) zal er zo net als de anderen overheen moeten lopen. „Ik heb een grote tuin en een teckel”, zegt ze. „Dus ik beweeg genoeg. Maar ik val regelmatig, en dan heb ik moeite met opstaan.”

Het parcours begint met een ‘Belgische stoep’, een stel losliggende houten plankjes die een wankel pad vormen. De ouderen gaan er stapje voor stapje overheen, aan de hand genomen door een fysio. Daarna wachten een scheve stoeprand (van hout), diverse soorten vloerbedekking (hoge wol, glad plastic), een slalom door pilonnen en moeten de deelnemers zitten en opstaan. Wie de hindernisbaan voltooit, krijgt applaus.

Dan volgt de valtraining. „Maak je rond, kin op de borst en sla af op de mat”, zegt fysiotherapeut Diedeke van Wijk. „Dat voorkomt dat je hoofd als eerste de grond raakt.” Henny Flameling (80) ziet het in eerste instantie niet zo zitten. Ze is zo vaak gevallen, vertelt ze, „dat is niet leuk meer”. Bijna twee jaar terug viel mevrouw Flameling tijdens het omkleden – ze zou naar het theater gaan – zomaar om. „Ik weet niet eens meer hoe het kwam”, zegt ze nu. „Maar ik viel zo voorover. Ik brak drie ribben.”

Mevrouw Flameling is niet vies van een beetje commentaar op de leiding. „In de praktijk gaat dat heel anders”, zegt ze als de fysio voordoet hoe je valt. „Dat gaat van ‘bam’, en daar lig je dan.” De anderen knikken instemmend. Fysio Van Wijk geeft haar gelijk, maar „het gaat erom dat je oude reflexen weer aanleert”, voegt ze eraan toe. Van Wijk geeft het voorbeeld van Tilly Elbers (75), die ook aanwezig is. „Zij belde laatst op dat ze was gevallen, dus ik dacht: ‘oh jee’”, zegt Van Wijk. „Totdat ze zei: ‘maar het ging goed!’” Het verhaal heeft effect: „Dit is de moeite wel waard”, zegt mevrouw Flameling en ze loopt naar de mat.

Bron: nrc.nl

Een val is vaak het begin van een neerwaartse spiraal, zegt ook Saskia Kloet van VeiligheidNL. „Mensen worden angstig om te bewegen, gaan minder de deur uit en spreken minder af. Dat vergroot niet alleen de kans op een val, maar werkt ook eenzaamheid in de hand.” Volgens Kloet waarderen een heleboel ouderen de sociale component van de cursus achteraf meer dan de opgedane valtechnieken. Ook Van Wijk ziet in de praktijk dat de ouderen van elkaars aanwezigheid profiteren. „Ze zien van elkaar dat ze dezelfde angsten hebben. Ze corrigeren en complimenteren elkaar”, zegt ze. „En ook al is deze cursus niet bedoeld voor mensen die eenzaam zijn, ze doen er wel sociale contacten mee op.”

Niek de Kruijk (87) heeft de cursus een aantal jaar geleden al een keer gedaan, maar hij is blij dat hij weer meedoet. „Je leest zoveel over oude mensen die vallen met alle nare gevolgen van dien.” Als de les is afgelopen, vraagt hij de fysio’s of het niet mogelijk is een herhalingscursus te doen. „Ik ben nog nooit gevallen, maar je moet gewoon voorbereid zijn. En anders verwatert het toch weer.”